Marek Bojarski by Kaz 2011-12-08 18:18:17
O rozszerzeniu stacji dysków Tygrys Turbo słyszało wielu Atarowców.
Jedno z ciekawszych rozwiązań tamtych czasów, którego autorem był
pan Marek Bojarski, który prowadził firmę Navitron, a potem od 1993
Mediacom. Opracował on rozszerzenie w dwóch wersjach: dla
popularnej stacji Atari 1050 pod nazwą "Tygrys 1050" oraz dla
stacji LDW2000 i CA2001 pod nazwą "Tygrys 2000". O panu Bojarskim
można było przeczytać krótkie wspomnienie w
wywiadzie ze Scorpio („Tak, to ten Tygrys - Marek Bojarski.
Mieszkał całkiem niedaleko mnie (być może nadal mieszka, ale nie
widziałem go sporo czasu). Dzięki niemu moja LDW2000 ma dość
nietypowe Tygrys Turbo robione po części na zamówienie tj. według
mojego widzimisię ;P.”). Po zebraniu materiałów o Tygrys Turbo
zamieściłem na AtariOnline.pl
artykuł o tym rozszerzeniu, a wkrótce w komentarzach odezwał
się... sam autor. Tym to sposobem w styczniu tego roku
przeprowadziłem następującą rozmowę:
Krzysztof Ziembik: O! To chyba pan Bojarski zajrzał do nas. Bardzo nam milo! To ja napisałem ten artykuł o Tygrysie Turbo i z chęcią dowiem się od autora znacznie więcej.
Marek Bojarski: Postaram się coś odpowiedzieć, choć czas ostatnio jest u mnie towarem deficytowym.
KZ: W jaki sposób i kiedy pierwszy raz zetknął się pan z komputerami? Czy to było od razu Atari? Na swojej stronie wspomina pan o Sharp-PC1500 i PC-2. Był pan ich posiadaczem?
MB: Zacząłem w czwartej klasie liceum, na komputerze, czy też kalkulatorze PC-4 (Radio Shack) kolegi. Potem dostałem swojego PC-2, który był mocniejszą wersją tego pierwszego. Miał 26 cyfrowy graficzny wyświetlacz, 1,8 kB pamięci na programy i 1,3 MHz procesor. Basic był dość ograniczony, więc zainteresowałem się kodem maszynowym. Pamięci było za mało, ale zamiast kupować za kilkadziesiąt dolarów moduł rozszerzenia pamięci (dostępne były 4 i 8 kB) dolutowałem w środku "na pajączka" dwa moduły RAM 32kB i miałem już przynajmniej z tym spokój. Do tego zmontowałem interfejs do magnetofonu - wymagał dodania pamięci ROM z obsługą zapisu i kilku drobiazgów dyskretnych. Normalnie był dostępny jako element miniplotera za 200$, więc siłą rzeczy zrobienie go we własnym zakresie było jedynym wyjściem dla studenta. Na dodatek - literatura do tego komputera była głównie w języku japońskim. Z ichniejszych czasopism przepisałem całkiem sporo programów i gier. Do dzisiaj trochę rozumiem katakanę ;-)
KZ: Czy wcześniej był pan elektronikiem, projektantem urządzeń? Na stronie Mediacomu znalazłem informacje o tak nietypowych projektach jak: komputerowy system do badań krystalograficznych metodą rentgenograficzną, system odczytu i analizy laserowych obrazów dyfrakcyjnych, układ pomiarowy do mechanomiografii i eletromiografii, układ do izotermicznych i nieizotermicznych pomiarów rezystancji, system sterowania pomiarów magnetometrycznych. Czy to były projekty wykonywane w ramach studiów, uczelni czy jakieś prace zlecone, prywatne?
MB: Bawiłem się elektroniką jako dodatkiem do modelarstwa - chciałem sobie zrobić aparaturę do sterowania modeli. Potem, jak każdy młody elektronik w tamtych czasach, zbudowałem własny wzmacniacz HiFi - całe uczciwe 100W. Jako pamiątka po nim została mi dziura w stole, gdyż podczas testowania używałem jako sztucznego obciążenia opornika drutowego 4 Ohm i tak się ładnie świecił na czerwono w takt muzyki :-) Głównie tworzyłem w ramach uczelni, bo tam był sprzęt elektroniczny i komputery - oraz realne potrzeby ich wykorzystania. Potem posypały się zlecenia komercyjne - komputery wyszły z instytutów naukowych. Jednym z takich projektów był system sterowania emisją reklamy w radiu, a potem już wsiąkłem w radio na dobre.
KZ: Od kiedy zaczął pan prowadzić działalność gospodarczą jako elektronik komputerowy? Jakie rozszerzenia pan instalował/zaprojektował? Czy tylko dla Atari i Sharpa?
MB: Zacząłem na poważnie na studiach. Komputery klasy ZX-81 czy później Commodore 64 służyły jako sterowniki aparatury naukowej, były tanią alternatywą dla specjalistycznego sprzętu. Cyfrowe woltomierze czy inne mierniki miały jakieś interfejsy na zewnątrz i podłączenie komputera do odczytywania pomiarów było naturalnym krokiem. Robiło się do tego prosty interfejs, żeby dopasować sygnały elektrycznie a potem resztę "załatwiało" oprogramowanie. W pracowni, w której działałem pomiary potrafiły trwać kilka dni. Konieczność spisywania wyników co minutę na kartkę, a potem przepisywania ich do jakiejś Odry w celu analizy była idealnym powodem, aby wstawić tam komputer i zastąpić człowieka.
KZ: Pisał pan na stronie, że łączył komputery na wszystkie sposoby i z czym się dało. Czy zachowały się jakieś materiały, interfejsy, zapiski na ten temat? Czy Atari też pan łączył z dziurkarki i kamerami?
MB: Co ciekawe, część z zestawów zbudowanych przeze mnie działa do dziś. Trudno mi tu podać przykłady i schematy, gdyż część prac jest zrobiona na zlecenie i dokumentacja znajduje się "u klienta" i jest jego własnością. Gdzieś mam stertę papierów z odręcznymi projektami, ale nie podejmuję się ich odszukania. W każdym razie - było tego sporo.
Kilka takich prostych interfejsów do IBM PC wprowadziłem jako ćwiczenia dla studenckiej pracowni komputerowej. Komputery były wyposażone w karty wejść/wyjść cyfrowych i za pomocą prostej elektroniki (a czasem tylko kabelków) chodziło o wysterowanie jakichś urządzeń zewnętrznych - czytników taśmy, dziurkarek, drukarek Centronics sterowanych bit po bicie, woltomierzy, i co tam jeszcze było dostępnego w owych czasach w instytucie.
Do Atari w ramach Tygrysa 1050 dorobiłem interfejs Centronics. Można było podłączyć normalną drukarkę widzianą przez system jako „P:”. Kamery tylko do PC, małe Atari nie miało dość mocy do przetwarzania obrazu.
KZ: Skąd pomysł na Tygrys Turbo? To była potrzeba klientów czy pańska własna?
MB: Moja własna. Irytujące było to, że IBM PC zapisywał na stronie dyskietki 180 kB, a Atari tylko 90. Poza tym chciałem uzyskać możliwość przenoszenia danych z PC do Atari i odwrotnie - mało kto wie, że Tygrysy umożliwiały zapis i odczyt dyskietek sformatowanych na IBM - i co lepsze – czytelnych potem dla PC. Dodatkowo Tygrys umożliwiał szybszą transmisję w różnych standardach, nie tylko zgodnym z Top Drive, ale i Happy Warp oraz jakimś pośrednim, który mi przyszedł do głowy - chodziło o to, by móc wykorzystać przyśpieszenie bez konieczności specjalnego formatowania dyskietki.
KZ: Zapewne oprócz elektroniki musiał pan się zajmować jej oprogramowaniem. Czy to było hobby czy programowania uczył się pan na uczelni?
MB: Hobby - odkąd się dowiedziałem, że coś takiego istnieje. Na uczelni oczywiście były zajęcia z programowania - tam nauczyłem się robić to porządnie", w Fortranie, Pascalu czy w C. Basic miał swoje ograniczenia.
Dużo pisałem w asemblerze 6502 i bezpośrednio w kodzie. W szczytowym okresie formy potrafiłem wziąć jakieś niemieckie czasopismo zapisane seriami instrukcji "DATA" i powiedzieć, że w tej linijce ucięli dwie ostatnie cyfry i ta jedynka na końcu to tak naprawdę ma być 162. Kiedyś poprawiałem w ten sposób program rozszerzający grafikę Commodore 64. Błędy były w pięciu miejscach, gdzie w liniach DATA występowało dużo liczb trzycyfrowych przez co linijka w druku była za długa i miała obciętą końcówkę. W jednym miejscu musiałem rozpisać kawałek kodu w Asemblerze, pozostałe skorygowałem "w cyferkach". Zadziałało po tym wszystko jak trzeba.
KZ: Czy zachowały się jakieś materiały na temat Tygrysa – oryginalna instrukcja, schematy, zawartość EPROM-ów?
MB: Z tego co wiem, to są gdzieś w necie :-). Skany instrukcji też widziałem. Z ciekawostek: oryginały były pisane na Atari i przenoszone na C-64 przez tasiemkę papierową, bo do Atari miałem sterownik dziurkarki, a do C64 interfejs do czytnika. Wszystko dlatego, że jedyny dostępny programator EPROM-ów był na C-64. Potem wszystko przeniosło się na PC.
KZ: Czy bywał pan na giełdzie komputerowej? Dlaczego Tygrys był popularny tylko w Krakowie i okolicach?
MB: Tygrysy instalowałem właśnie na giełdzie w Krakowie. Miałem tam zaprzyjaźnione stoisko, gdzie przyjmowałem stacje do przeróbki. Pewnie dlatego w Krakowie było ich najwięcej. Potem ktoś je skopiował, słyszałem, że zakładała Tygrysy jakaś firma z Gdańska i jeszcze "ktoś, gdzieś".
KZ: Czy ma pan może jeszcze swoje Atari z tamtych czasów?
MB: Mam Atari 800 z QMEG OS i 320 kB RAM, stację Atari 1050 z Tygrysem 1050 i chyba jeszcze CA 2000 z Tygrysem 2000, choć tej ostatniej dawno nie widziałem. Tak więc może komuś sprezentowałem? Jakieś tam pudełko z dyskietkami też mam, choć większość sprezentowałem koledze, który bawił się Atari dłużej niż ja.
KZ: Czy przegląda pan czasami strony o Atari albo wraca nostalgicznie do tamtych czasów w jakiś aktywny sposób?
MB: Właśnie całkiem ostatnio natrafiłem na stronę o Atari i Tygrysach. Fajnie się czyta o swoim dziele i tym, co ludzie z niego odkryli, skopiowali i opublikowali. Uważam, że jak na owe czasy moje zabezpieczenia do Tygrysków były niezłe.:-).
Teraz z nutką nostalgii czasem grywam w „Kenndy Approach” na emulatorze. Zdarzyło mi się jeszcze sentymentalnie odpalić „M.U.L.E.”, tylko że tempo tej gry po prostu nie przystaje do dzisiejszych czasów. Oczywiście dalej bawi „River Raid”, choć nie dochodzę już do 60 poziomu jak kiedyś...
KZ: Czy po latach umiałby pan jeszcze napisać program na Atari albo zbudować nowe rozszerzenie? :)
MB: Myślę, że tak. To tak jak z jazdą na rowerze - nie zapomina się.
Krzysztof Ziembik: O! To chyba pan Bojarski zajrzał do nas. Bardzo nam milo! To ja napisałem ten artykuł o Tygrysie Turbo i z chęcią dowiem się od autora znacznie więcej.
Marek Bojarski: Postaram się coś odpowiedzieć, choć czas ostatnio jest u mnie towarem deficytowym.
KZ: W jaki sposób i kiedy pierwszy raz zetknął się pan z komputerami? Czy to było od razu Atari? Na swojej stronie wspomina pan o Sharp-PC1500 i PC-2. Był pan ich posiadaczem?
MB: Zacząłem w czwartej klasie liceum, na komputerze, czy też kalkulatorze PC-4 (Radio Shack) kolegi. Potem dostałem swojego PC-2, który był mocniejszą wersją tego pierwszego. Miał 26 cyfrowy graficzny wyświetlacz, 1,8 kB pamięci na programy i 1,3 MHz procesor. Basic był dość ograniczony, więc zainteresowałem się kodem maszynowym. Pamięci było za mało, ale zamiast kupować za kilkadziesiąt dolarów moduł rozszerzenia pamięci (dostępne były 4 i 8 kB) dolutowałem w środku "na pajączka" dwa moduły RAM 32kB i miałem już przynajmniej z tym spokój. Do tego zmontowałem interfejs do magnetofonu - wymagał dodania pamięci ROM z obsługą zapisu i kilku drobiazgów dyskretnych. Normalnie był dostępny jako element miniplotera za 200$, więc siłą rzeczy zrobienie go we własnym zakresie było jedynym wyjściem dla studenta. Na dodatek - literatura do tego komputera była głównie w języku japońskim. Z ichniejszych czasopism przepisałem całkiem sporo programów i gier. Do dzisiaj trochę rozumiem katakanę ;-)
KZ: Czy wcześniej był pan elektronikiem, projektantem urządzeń? Na stronie Mediacomu znalazłem informacje o tak nietypowych projektach jak: komputerowy system do badań krystalograficznych metodą rentgenograficzną, system odczytu i analizy laserowych obrazów dyfrakcyjnych, układ pomiarowy do mechanomiografii i eletromiografii, układ do izotermicznych i nieizotermicznych pomiarów rezystancji, system sterowania pomiarów magnetometrycznych. Czy to były projekty wykonywane w ramach studiów, uczelni czy jakieś prace zlecone, prywatne?
MB: Bawiłem się elektroniką jako dodatkiem do modelarstwa - chciałem sobie zrobić aparaturę do sterowania modeli. Potem, jak każdy młody elektronik w tamtych czasach, zbudowałem własny wzmacniacz HiFi - całe uczciwe 100W. Jako pamiątka po nim została mi dziura w stole, gdyż podczas testowania używałem jako sztucznego obciążenia opornika drutowego 4 Ohm i tak się ładnie świecił na czerwono w takt muzyki :-) Głównie tworzyłem w ramach uczelni, bo tam był sprzęt elektroniczny i komputery - oraz realne potrzeby ich wykorzystania. Potem posypały się zlecenia komercyjne - komputery wyszły z instytutów naukowych. Jednym z takich projektów był system sterowania emisją reklamy w radiu, a potem już wsiąkłem w radio na dobre.
KZ: Od kiedy zaczął pan prowadzić działalność gospodarczą jako elektronik komputerowy? Jakie rozszerzenia pan instalował/zaprojektował? Czy tylko dla Atari i Sharpa?
MB: Zacząłem na poważnie na studiach. Komputery klasy ZX-81 czy później Commodore 64 służyły jako sterowniki aparatury naukowej, były tanią alternatywą dla specjalistycznego sprzętu. Cyfrowe woltomierze czy inne mierniki miały jakieś interfejsy na zewnątrz i podłączenie komputera do odczytywania pomiarów było naturalnym krokiem. Robiło się do tego prosty interfejs, żeby dopasować sygnały elektrycznie a potem resztę "załatwiało" oprogramowanie. W pracowni, w której działałem pomiary potrafiły trwać kilka dni. Konieczność spisywania wyników co minutę na kartkę, a potem przepisywania ich do jakiejś Odry w celu analizy była idealnym powodem, aby wstawić tam komputer i zastąpić człowieka.
KZ: Pisał pan na stronie, że łączył komputery na wszystkie sposoby i z czym się dało. Czy zachowały się jakieś materiały, interfejsy, zapiski na ten temat? Czy Atari też pan łączył z dziurkarki i kamerami?
MB: Co ciekawe, część z zestawów zbudowanych przeze mnie działa do dziś. Trudno mi tu podać przykłady i schematy, gdyż część prac jest zrobiona na zlecenie i dokumentacja znajduje się "u klienta" i jest jego własnością. Gdzieś mam stertę papierów z odręcznymi projektami, ale nie podejmuję się ich odszukania. W każdym razie - było tego sporo.
Kilka takich prostych interfejsów do IBM PC wprowadziłem jako ćwiczenia dla studenckiej pracowni komputerowej. Komputery były wyposażone w karty wejść/wyjść cyfrowych i za pomocą prostej elektroniki (a czasem tylko kabelków) chodziło o wysterowanie jakichś urządzeń zewnętrznych - czytników taśmy, dziurkarek, drukarek Centronics sterowanych bit po bicie, woltomierzy, i co tam jeszcze było dostępnego w owych czasach w instytucie.
Do Atari w ramach Tygrysa 1050 dorobiłem interfejs Centronics. Można było podłączyć normalną drukarkę widzianą przez system jako „P:”. Kamery tylko do PC, małe Atari nie miało dość mocy do przetwarzania obrazu.
KZ: Skąd pomysł na Tygrys Turbo? To była potrzeba klientów czy pańska własna?
MB: Moja własna. Irytujące było to, że IBM PC zapisywał na stronie dyskietki 180 kB, a Atari tylko 90. Poza tym chciałem uzyskać możliwość przenoszenia danych z PC do Atari i odwrotnie - mało kto wie, że Tygrysy umożliwiały zapis i odczyt dyskietek sformatowanych na IBM - i co lepsze – czytelnych potem dla PC. Dodatkowo Tygrys umożliwiał szybszą transmisję w różnych standardach, nie tylko zgodnym z Top Drive, ale i Happy Warp oraz jakimś pośrednim, który mi przyszedł do głowy - chodziło o to, by móc wykorzystać przyśpieszenie bez konieczności specjalnego formatowania dyskietki.
KZ: Zapewne oprócz elektroniki musiał pan się zajmować jej oprogramowaniem. Czy to było hobby czy programowania uczył się pan na uczelni?
MB: Hobby - odkąd się dowiedziałem, że coś takiego istnieje. Na uczelni oczywiście były zajęcia z programowania - tam nauczyłem się robić to porządnie", w Fortranie, Pascalu czy w C. Basic miał swoje ograniczenia.
Dużo pisałem w asemblerze 6502 i bezpośrednio w kodzie. W szczytowym okresie formy potrafiłem wziąć jakieś niemieckie czasopismo zapisane seriami instrukcji "DATA" i powiedzieć, że w tej linijce ucięli dwie ostatnie cyfry i ta jedynka na końcu to tak naprawdę ma być 162. Kiedyś poprawiałem w ten sposób program rozszerzający grafikę Commodore 64. Błędy były w pięciu miejscach, gdzie w liniach DATA występowało dużo liczb trzycyfrowych przez co linijka w druku była za długa i miała obciętą końcówkę. W jednym miejscu musiałem rozpisać kawałek kodu w Asemblerze, pozostałe skorygowałem "w cyferkach". Zadziałało po tym wszystko jak trzeba.
KZ: Czy zachowały się jakieś materiały na temat Tygrysa – oryginalna instrukcja, schematy, zawartość EPROM-ów?
MB: Z tego co wiem, to są gdzieś w necie :-). Skany instrukcji też widziałem. Z ciekawostek: oryginały były pisane na Atari i przenoszone na C-64 przez tasiemkę papierową, bo do Atari miałem sterownik dziurkarki, a do C64 interfejs do czytnika. Wszystko dlatego, że jedyny dostępny programator EPROM-ów był na C-64. Potem wszystko przeniosło się na PC.
KZ: Czy bywał pan na giełdzie komputerowej? Dlaczego Tygrys był popularny tylko w Krakowie i okolicach?
MB: Tygrysy instalowałem właśnie na giełdzie w Krakowie. Miałem tam zaprzyjaźnione stoisko, gdzie przyjmowałem stacje do przeróbki. Pewnie dlatego w Krakowie było ich najwięcej. Potem ktoś je skopiował, słyszałem, że zakładała Tygrysy jakaś firma z Gdańska i jeszcze "ktoś, gdzieś".
KZ: Czy ma pan może jeszcze swoje Atari z tamtych czasów?
MB: Mam Atari 800 z QMEG OS i 320 kB RAM, stację Atari 1050 z Tygrysem 1050 i chyba jeszcze CA 2000 z Tygrysem 2000, choć tej ostatniej dawno nie widziałem. Tak więc może komuś sprezentowałem? Jakieś tam pudełko z dyskietkami też mam, choć większość sprezentowałem koledze, który bawił się Atari dłużej niż ja.
KZ: Czy przegląda pan czasami strony o Atari albo wraca nostalgicznie do tamtych czasów w jakiś aktywny sposób?
MB: Właśnie całkiem ostatnio natrafiłem na stronę o Atari i Tygrysach. Fajnie się czyta o swoim dziele i tym, co ludzie z niego odkryli, skopiowali i opublikowali. Uważam, że jak na owe czasy moje zabezpieczenia do Tygrysków były niezłe.:-).
Teraz z nutką nostalgii czasem grywam w „Kenndy Approach” na emulatorze. Zdarzyło mi się jeszcze sentymentalnie odpalić „M.U.L.E.”, tylko że tempo tej gry po prostu nie przystaje do dzisiejszych czasów. Oczywiście dalej bawi „River Raid”, choć nie dochodzę już do 60 poziomu jak kiedyś...
KZ: Czy po latach umiałby pan jeszcze napisać program na Atari albo zbudować nowe rozszerzenie? :)
MB: Myślę, że tak. To tak jak z jazdą na rowerze - nie zapomina się.
Ramos 2011-12-09 17:32:45
Fajny i ciekawy wywiad.
piomet 2011-12-09 23:57:37
Miło po raz kolejny czytać, taki wywiad. Ja miałem zawsze magnetofon z Turbo i stacji się nie dorobiłem.
Kaczor 2011-12-10 04:14:11
Zaczytałem się. Pierwszy raz słyszę o takim rozszerzeniu TYGRYS, tym bardziej temat zaciekawił.
pin 2011-12-10 18:09:44
... czyli na giełdzie w KRK z MB musiałem się widzieć bazylion razy :)
Dracon 2011-12-10 18:53:21
A ja w przeciwienstwie do Kaczora znam to rozszerzenie od lat. Bylem i wciaz jestem jego uzytkownikiem, z tym ze nigdy nie wykorzystywalem na max jego mozliwosci. Pamietam, ze w porownaniu z TOMS-em to bylo o wiele tansze rozwiazanie i fajnie dzialalo turbo pod QMEG-iem - automatycznie wykrywane, bo zgodne z (bodajze) Happy-Warp. Do tego TYGYRYS pozwalal kopiowac dyskietki zabezpieczone prostyszmi blokadami... ogolnie spox rozwiazanie. :)
Dracon 2011-12-10 18:54:24
... i zdecydowanie warte szerszej popularyzacji (bylo tego warte!) !
pin 2011-12-14 20:55:21
... fakt, faktem - w Krakowie na giełdzie było to równie popularne rozwiązanie dopalające transfer ze stacji, co Toms.
Fajny i ciekawy wywiad.
piomet 2011-12-09 23:57:37
Miło po raz kolejny czytać, taki wywiad. Ja miałem zawsze magnetofon z Turbo i stacji się nie dorobiłem.
Kaczor 2011-12-10 04:14:11
Zaczytałem się. Pierwszy raz słyszę o takim rozszerzeniu TYGRYS, tym bardziej temat zaciekawił.
pin 2011-12-10 18:09:44
... czyli na giełdzie w KRK z MB musiałem się widzieć bazylion razy :)
Dracon 2011-12-10 18:53:21
A ja w przeciwienstwie do Kaczora znam to rozszerzenie od lat. Bylem i wciaz jestem jego uzytkownikiem, z tym ze nigdy nie wykorzystywalem na max jego mozliwosci. Pamietam, ze w porownaniu z TOMS-em to bylo o wiele tansze rozwiazanie i fajnie dzialalo turbo pod QMEG-iem - automatycznie wykrywane, bo zgodne z (bodajze) Happy-Warp. Do tego TYGYRYS pozwalal kopiowac dyskietki zabezpieczone prostyszmi blokadami... ogolnie spox rozwiazanie. :)
Dracon 2011-12-10 18:54:24
... i zdecydowanie warte szerszej popularyzacji (bylo tego warte!) !
pin 2011-12-14 20:55:21
... fakt, faktem - w Krakowie na giełdzie było to równie popularne rozwiązanie dopalające transfer ze stacji, co Toms.